Δυναμική επανεκκίνηση για το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης

25 χρόνια μετά την ίδρυσή του το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης οφείλει να βρει τη θέση του στον χάρτη της πόλης, ανέφερε, δέκα μήνες μετά την ανάληψη της καλλιτεχνικής διεύθυνσης του Μουσείου, η Κατερίνα Γρέγου στην Συνέντευξη Τύπου που παραχώρησε και μας μας προετοίμασε για ολική και δυναμική επανεκκίνηση του Μουσείου, τόσο για την αποστολή του, όσο και για τον προσανατολισμό του, τις συλλογές του, αλλά και τις σχέσεις του με τους καλλιτέχνες. Όμως δεν έκρυψε και τη συγκίνησή της, που μετά από 25 περιπλάνησης στο εξωτερικό, επέστρεψε σε μία θέση ύψιστης τιμής στο σύγχρονο πολιτισμό στη χώρα μας.

Οι νέοι στόχοι του ΕΜΣΤ

Στόχος του ΕΜΣΤ είναι να γίνει ο κορυφαίος εθνικός θεσμός για τη σύγχρονη τέχνη και τον οπτικό πολιτισμό στην Ελλάδα, και ένας από τους ηγετικούς θεσμούς της Νότιας Ευρώπης και της Ανατολικής Μεσογείου. Για το Μουσείο, η τέχνη και ο οπτικός πολιτισμός αποτελούν σημαντικό παράγοντα μετασχηματισμού της εκπαίδευσης, της παραγωγής γνώσης, των εναλλακτικών αφηγήσεων, και κινητήρια δύναμη για τη διάδοση αξιών προόδου και χειραφέτησης στην κοινωνία.

Το Μουσείο θα εστιάζει σε πρακτικές που εξετάζουν με κριτικό βλέμμα συνολικά την κοινωνία και τις πολιτικές της προτεραιότητες και πραγματεύονται κεντρικά ζητήματα της εποχής μας, όπως η δημοκρατία, η διακυβέρνηση, η ισότητα, η οικονομία, το περιβάλλον, οι συνέπειες της παγκοσμιοποίησης και της κυριαρχίας της τεχνολογίας, ενώ ταυτοχρόνως αναδεικνύουν τη σημασία του δημόσιου διαλόγου και των «κοινών».

Το ΕΜΣΤ θα δίνει έμφαση σε θεματικές και ομαδικές εκθέσεις σύγχρονης τέχνης καθώς και σε άλλες μορφές οπτικού πολιτισμού, και αναπτύσσει αφηγήσεις που προσπαθούν να αποκωδικοποιήσουν το πολυσύνθετο και διαρκώς επιταχυνόμενο παρόν μας, τη στιγμή που η ανθρωπότητα πασχίζει να συμβαδίσει με τον καλπάζοντα ρυθμό των αλλαγών. Παράλληλα, το Μουσείο στοχεύει να αμφισβητήσει την παροντολατρική κουλτούρα της εποχής μας, και πιο συγκεκριμένα, να επαναφέρει στο προσκήνιο την ιστορική αυτοσυνειδησία.

Το πλεονέκτημα της γεωπολιτικής θέσης του Μουσείου

Αξιοποιώντας το πλεονέκτημα της θέσης του σε μια δυναμική και πολυπολιτισμική μητρόπολη της Μεσογείου, όπως είναι η Αθήνα, το Μουσείο εστιάζει στις πλούσιες και αμφιλεγόμενες ιστορίες του γεωγραφικού χώρου του οποίου αποτελεί μέρος· ενός χώρου που περιλαμβάνει τα Βαλκάνια, την Τουρκία, τη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική. Εδώ, πολιτισμοί, διασπορικά ρεύματα και θρησκείες αναμειγνύονται και αντιπαρατίθενται παράγοντας πλούσιες και συχνά άγνωστες, λησμονημένες ή περιθωριοποιημένες αφηγήσεις. Στέκεται κριτικά απέναντι στον oμοιογενή και δίχως εντοπιότητα παγκοσμιοποιητικό πλουραλισμό και, αναγνωρίζοντας πως μια συλλογή που θα περιελάμβανε σύγχρονη τέχνη και από τις πέντε ηπείρους είναι αδύνατον να υποστηριχτεί τόσο από άποψη πόρων όσο και από άποψη χρόνου για έρευνα σε βάθος, προκρίνει στη συλλογή του καλλιτεχνικές πρακτικές που λαμβάνουν υπόψη τους τις τοπικές και πολιτισμικές διαφορές και τις πολλαπλές αφηγήσεις.

Η τέχνη δεν είναι χόμπι, είναι επάγγελμα

Η νέα Διεύθυνση του ΕΜΣΤ υποστηρίζει ανεπιφύλακτα τους σύγχρονους εικαστικούς καλλιτέχνες, τους οποίους οφείλει και θέλει να έχει κοντά της στο έργο προς την κοινωνία. Δεσμεύεται λοιπόν, και αποτελεί έναν από τους λίγους φορείς που θεσπίζει για πρώτη φορά πίνακα αμοιβών για τους καλλιτέχνες,  να αμείβει όλους τους καλλιτέχνες και επαγγελματίες του πολιτισμού που εργάζονται ή εκθέτουν στο Μουσείο και να προάγει βέλτιστες πρακτικές σε ό,τι αφορά τόσο την παρουσίαση του καλλιτεχνικού έργου όσο και την καλλιέργεια των καλύτερων δυνατών συνθηκών για την καλλιτεχνική έρευνα και παραγωγή. Η τέχνη δεν είναι χόμπι, είναι επάγγελμα, δήλωσε χαρακτηριστικά η κ. Γρέγου

Μπαίνοντας στο επόμενο κεφάλαιο της ύπαρξης του, το ΕΜΣΤ θα αναλάβει πλήρως τον ρόλο του ως ο κατεξοχήν εθνικός φορέας υποστήριξης των καλλιτεχνών και γενικότερα των επαγγελματιών του πεδίου της τέχνης. Θα καταργηθεί η πρακτική δωρεών από τους καλλιτέχνες, που ακυρώνει βασικές παραμέτρους της αποστολής του Μουσείου, όπως είναι η ενίσχυση της εγχώριας αγοράς της τέχνης. Το ΕΜΣΤ θα αποκτά έργα μέσω αγορών είτε από τους ίδιους τους καλλιτέχνες είτε, αν διαθέτουν, από τους επαγγελματικούς εκπροσώπους τους, όπως, για παράδειγμα, τις γκαλερί. Όσον αφορά τις δωρεές από συλλέκτες και ιδιώτες, θα γίνονται δεκτές επιλεκτικά και με βασικό κριτήριο επιλογής την κεντρική κατεύθυνση της συλλογής, προκειμένου να μην δημιουργούνται στρεβλώσεις στο περιεχόμενό της.

Ο ετήσιος προϋπολογισμός

Ο προϋπολογισμός που εγκρίθηκε πρόσφατα, των 9.204.854 €,  είναι απαραίτητος για την ολική επανεκκίνηση του φορέα. Για πρώτη φορά το Μουσείο λειτουργεί σε πλήρες ανάπτυγμα με ένα πολυσχιδές και σύνθετο συλλεκτικό, εκθεσιακό και εκδοτικό πρόγραμμα, στο οποίο θα πρέπει να προστεθούν η μεγάλη διεθνής και εγχώρια εκστρατεία επικοινωνίας και προβολής που μόλις έχει ξεκινήσει, και οι αναγκαίες αρχιτεκτονικές επεμβάσεις στους χώρους και τη συλλογή, προκειμένου να βελτιωθεί η μουσειακή και εκθεσιακή εμπειρία (π.χ. διαμόρφωση της εισόδου, του πωλητηρίου, της σήμανσης). Το ΕΜΣΤ πλέον δεν καλύπτει μόνο τα λειτουργικά του έξοδα και τις ανελαστικές του υποχρεώσεις αλλά παρουσιάζει και υποστηρίζει ένα πρόγραμμα διεθνών προδιαγραφών. Θα πρέπει να τονίσουμε πως από τα 9.204.854 € που εγκρίθηκαν, τα 5.204.500 € προέρχονται από τα ταμειακά διαθέσιμα των προηγούμενων ετών, τα οποία, παρόλες τις ανάγκες του Μουσείου, δεν είχαν δαπανηθεί.

Η συλλογή του ΕΜΣΤ

Η πολιτική της συλλογής αλλάζει, μπαίνοντας το Μουσείο στην τρίτη δεκαετία της ύπαρξης του, και θα εστιάζει περισσότερο σε πιο λεπτομερείς θεματικές και σε πιο συγκεκριμένα γεωγραφικά και πολιτιστικά σημεία έρευνας που σχετίζονται με τη γεωπολιτική θέση της Ελλάδας. Η στρατηγική θέση της Ελλάδας στη νοτιοανατολική άκρη της Ευρώπης, στα σύνορά της με την Τουρκία και τα Βαλκάνια, πολύ κοντά στη Μέση Ανατολή και με ένα μέτωπο στραμμένο προς τη Βόρεια Αφρική, είναι μια θέση πλούσια σε αφηγηματικές δυνατότητες, γειωμένη στην πλούσια πολυπολιτισμική, ιστορική και κοινωνικοπολιτική δυναμική της Μεσογείου, της Νότιας Ευρώπης και της περιοχής που κάποτε αποκαλούνταν Λεβάντε. Το ΕΜΣΤ διαθέτει επομένως μια σειρά από μοναδικά πλεονεκτήματα, τα οποία του επιτρέπουν να γίνει ένα κορυφαίο μουσείο για την περιοχή, ικανό να πραγματευτεί την πλούσια ιστορία της και να αναδείξει το δυναμικό περιφερειακό της παρόν.

Πολλές πτυχές της περιοχής αυτής είναι terra incognita, αποτέλεσμα της ελλιπούς μελέτης της οθωμανικής περιόδου, των μακροχρόνιων συγκρούσεων που την ακολούθησαν, των γεωπολιτικών εντάσεων και της πάλης για την ηγεμονία. Πολλές από τις ιστορίες της έχουν θαφτεί κάτω από τα ιδεολογήματα για την οικοδόμηση του έθνους, την πρόοδο και τον εκδυτικισμό. Είναι ανάγκη, επιχειρώντας όπως αποκάλεσε η Κατερίνα Γρέγου, μια διορθωτική ιστοριογραφία και με στόχο να αμφισβητήσει την ιστορική αμνησία, να βγουν στην επιφάνεια νέες αφηγήσεις, ακόμη κι εκείνες που αντικατοπτρίζουν τις ρίζες της ταραχώδους ιστορίας της ίδιας της Ελλάδας και τον κοσμοπολιτισμό της διασποράς της. Εθνικοί μύθοι πρέπει να ανασκευαστούν και μειονοτικές φωνές να ακουστούν. Το ΕΜΣΤ στοχεύει να αναλάβει αυτόν τον ρόλο, χτίζοντας πάνω σε καλλιτέχνες που έργα τους ήδη περιλαμβάνονται στη συλλογή του, όπως ο Kutlug Ataman, η Mona Hatoum, η Emily Jacir, η Joanna Hadjithomas και ο Khalil Joreige, καθώς και ευρύτερα σε έργα κοινωνικοπολιτικού προσανατολισμού, συνεχίζοντας μια ήδη υπάρχουσα σημαντική κατεύθυνση της συλλογής.

Έτσι, αντί να αναπτύσσει μια γενικής φύσης διεθνή «παγκοσμιοποιημένη» συλλογή, το ΕΜΣΤ θα δώσει προτεραιότητα σε καλλιτέχνες της Μεσογείου και του Παγκόσμιου Νότου. Εκτός από αυτόν τον ουσιαστικό γεωπολιτικό εντοπισμό, η πολιτική της συλλογής θα επαναπροσδιοριστεί και ως προς την απόκτηση έργων Ελλήνων καλλιτεχνών. Θα δοθεί έμφαση σε μια γενιά καλλιτεχνών οι οποίοι, τα χρόνια της οικονομικής κρίσης, της λιτότητας και της απουσίας δομικής υποστήριξης, είδαν τις δυνατότητες και τις προοπτικές τους να περιορίζονται δραματικά. Συμπληρωματικά, ιδιαίτερη προσοχή θα δοθεί και σε διεθνείς καλλιτέχνες που έχουν πραγματοποιήσει μακροχρόνια έρευνα στην Ελλάδα και έχουν δημιουργήσει έργα που σχετίζονται με την πρόσφατη ιστορία και τον πολιτισμό της χώρας.

Άμεσα συνδεδεμένη με τη συλλογή είναι η πολιτική έκθεσής της, για την αναθεώρηση της οποίας δεν χρειάζεται πια έγκριση από θεσμικά όργανα εκτός Μουσείου. Αντικαθίσταται η ιδέα της «μόνιμης» συλλογής, ένας οξύμωρος όρος σ’ ένα μουσείο σύγχρονης τέχνης και μιας στατικής και παγιωμένης μουσειολογικής μελέτης από μια ευέλικτη επιμελητική προσέγγιση, η οποία θα ανανεώνει συχνά τα εκτιθέμενα έργα της συλλογής και θα προτείνει καινούργιες αφηγήσεις, συνδέσεις, σχέσεις και ερμηνείες. Με τον τρόπο αυτό, η συλλογή του Μουσείου θα είναι ένας ζωντανός οργανισμός που θα αλλάζει και θα προσελκύει κάθε φορά εκ νέου το κοινό.

Στο ίδιο πλαίσιο, ο σχεδιασμός των εκθέσεων της συλλογής θα ανατίθεται συστηματικά σε αρχιτεκτονικά γραφεία και ειδικευμένους επαγγελματίες, όπως είναι η διεθνής πρακτική που στοχεύει σε μια ολοκληρωμένη μουσειακή και χωροταξική εμπειρία. Ιδιαίτερα σημαντική είναι η συστηματική συνεργασία με όμορους φορείς και η διοργάνωση εκθέσεων με έργα της συλλογής εκτός των τειχών, τόσο στην Αθήνα όσο και, κυρίως, στην περιφέρεια.

Τέλος, αναδιοργανώνεται το καλλιτεχνικό αρχείο, ώστε να έχει άμεση σχέση με τη συλλογή και τις εκθέσεις του Μουσείου και να γίνει ευκολότερα προσβάσιμο στους εξωτερικούς ερευνητές. Η βιβλιοθήκη του ΕΜΣΤ εμπλουτίζεται έτσι ώστε να αποτελέσει σε βάθος χρόνου σημαντικό εξειδικευμένο ερευνητικό κέντρο. Στον χώρο της βιβλιοθήκης θα παρουσιάζονται μικρές εκθέσεις με υλικό από το καλλιτεχνικό αρχείο του ΕΜΣΤ και, ευρύτερα, με θέματα που αφορούν τη σχέση σύγχρονης τέχνης και βιβλίων.

Το πρόγραμμα

Η ολική επαναφορά του ΕΜΣΤ ξεκινάει από τις 17 Ιούνιου, που ξεκινάει το πρόγραμμα της νέας καλλιτεχνικής περιόδου με την ομαδική έκθεση «Statecraft. Διαμορφώνοντας το κράτος». Μία έκθεση που εξετάζει τους μηχανισμούς κατασκευής, τη δομή και την ιδεολογική ρητορική που ενέχει το οικοδόμημα του έθνους και του κράτους και συγκεντρώνει μια πολυφωνική ομάδα 36 καλλιτεχνών που διεισδύουν κριτικά σε αυτά τα ερωτήματα από μια διευρυμένη οπτική. Την ίδια ημερομηνία ξεκινούν δύο ακόμη εκθέσεις σε διαφορετικούς χώρους του μουσείου: η φωτογραφική «Στον ίδιο χώρο» της Ειρήνης Βουρλούμη, που είναι ένας φωτογραφικός διάλογος με τον ζωγράφο Ανδρέα Βουρλούμη, η ατομική έκθεση «Αντώντης Πίττας: jaune, geel, gelb, yellow», στην οποία ο Πίττας ως μέρος της καλλιτεχνικής του πρακτικής εκθέτει για πρώτη φορά στην Ελλάδα πρωτότυπα έργα του σημαντικού καλλιτέχνη του De Stijl, Theo van Doesburg (1883–1931), σε συνομιλία με έργα του ΕΜΣΤ. Επίσης, στις 17 Ιουνίου ο σημαντικός καλλιτέχνης και νικητής του βραβείου Turner 2019, Lawrence Abu Hamdan που είναι ένας  «Ηχητικός ντετέκτιβ» παρουσιάζει για πρώτη φορά στην Ελλάδα τις στην Ελλάδα τις ταινίες του, οι οποίες διερευνούν τα θέματα των διαφιλονικούμενων συνόρων, της ιθαγένειας και της ελευθερίας μετακίνησης.

Περισσότερες πληροφορίες emst.gr