«Δεν νομίζω, πως ο σνομπισμός αυτός γύρω από το ρεμπέτικο τραγούδι είναι δυνατό να μας σταθεί εμπόδιο, για να κοιτάξουμε προσεκτικά την αξία του και ν’ αγαπήσουμε την αλήθεια και τη δύναμη που περιέχει. Αυτά τα τραγούδια είναι τόσο κοντινά σε μας και σε τέτοιο σημείο δικά μας, που δεν έχoμε νομίζω σήμερα τίποτ’ άλλο για να ισχυριστούμε το ίδιο.»
Από την περίφημη διάλεξή του Μάνου Χατζιδάκι για το Ρεμπέτικο στο «Θέατρο Τέχνης» του Κάρολου Κουν στις 31 Ιανουαρίου 1949
Όταν ακούς Ρεμπέτικο τι σου’ρχεται στο νου
Σίγουρα όχι τα πρώτα ρεμπέτικα ακούσματα στις φυλακές του Μεντρεσέ το 1834 τα λεγόμενα «μουρμούρικα», τα οποία άρχισαν να βρίσκουν ανάπτυξη μαζί με τα σεβνταλήτικα στη πλατεία του Ψυρρή. Στις αρχές του 1900 τα ρεμπέτικα αποτελούσαν το λαϊκό τραγούδι των φτωχών συνοικιών των κυριοτέρων πόλεων. Την ίδια εποχή εμφανίζονται στον Πειραιά ως πρωτορεμπέτικα τα λεγόμενα «γιαλάδικα». Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή το 1922 έγινε μίξη των τραγουδιών μ’ εκείνα της Μικράς Ασίας και του Βοσπόρου. Η συγκέντρωση του προσφυγικού πληθυσμού στο περιθώριο των αστικών κέντρων συντέλεσε στη δημιουργία και ανάπτυξη του ρεμπέτικου, γιατί αυτοί ήταν οι γνήσιοι ρεμπέτες. Ένα είδος μουσικής που τραγούδησε τη ζωή, τους κώδικες συμπεριφοράς και τις σχέσεις των ανθρώπων του περιθωρίου, της παρανομίας, των φυλακών, σε εξαιρετικά τραγούδια, τα οποία μάλιστα γνώρισαν μεγάλη επιτυχία. Ένα είδος μουσικής που κυνηγήθηκε από τις διωκτικές αρχές σαν τραγούδια των τεκέδων και λοιδορήθηκε από τους αστούς και τους διανοούμενους.
Η εικαστική ματιά του Ρεμπέτικου
Μία έκθεση – ύμνο στο Ρεμπέτικο παρουσιάζει σε τρείς χώρους του ο Δήμος Αθηναίων, στο Κέντρο Τεχνών και το Ολύμπια, Δημοτικό Μουσικό Θέατρο «Μαρία Κάλλας» από 10 Φεβρουαρίου έως 3 Απριλίου και στην Πινακοθήκη από 15 Φεβρουαρίου έως 3 Απριλίου, στην οποία συμμετέχουν 50 εικαστικοί καλλιτέχνες με 125 έργα.
Πρόκειται για μία έκθεση σύγχρονης τέχνης, την οποία διοργανώνει ο Οργανισμός Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας του Δήμου Αθηναίων, για την αγάπη, τη φυγή, αλλά και για κάθε άλλη έννοια που συνοδεύει αυτό το «μεγάλο νεοελληνικό πολιτιστικό γεγονός», όπως έχει χαρακτηρίσει το ρεμπέτικο ο συνθέτης Νίκος Μαμαγκάκης, το οποίο από το 2017 ανήκει επίσημα στον κατάλογο μνημείων Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Unesco. Η έκθεση, που απευθύνεται σε όλους τους Έλληνες και ιδιαίτερα σε εκείνους που αγαπούν την παραδοσιακή μουσική, έχει στόχο να εικονοποιήσει το ρεμπέτικο και τη μυθολογία του μέσα από́ μια σύγχρονη οπτική.
Εκείνο που, κυρίως, εξετάζεται είναι ο τρόπος με τον οποίο «συνομιλεί» η σύγχρονη τέχνη με το ρεμπέτικο, και ο τρόπος με τον οποίο οι σύγχρονοι Έλληνες καλλιτέχνες το προσεγγίζουν και το ερμηνεύουν. Γι’ αυτό και τα περισσότερα έργα είναι αναθέσεις και πραγματοποιήθηκαν ειδικά για την έκθεση. Επίσης, το πώς ένας σύγχρονος εικαστικός μπορεί να συνδεθεί συναισθηματικά και να αποδώσει μέσα από εικόνες τα ρεμπέτικα τραγούδια, που, σύμφωνα με τον μελετητή του ελληνικού λαϊκού πολιτισμού Ηλία Πετρόπουλο, είναι «τα άσματα των πληγωμένων, απλών, αγνών και αισθαντικών ψυχών της Ελλάδος».
«Η επίδραση του ρεμπέτικου στις νεότερες γενιές μοιάζει να είναι ιδιαίτερα ισχυρή. Όλοι αυτοί οι δημιουργοί αντιλαμβάνονται το ρεμπέτικο ως ανεκτίμητη και ζωντανή κληρονομιά, ως εργαλείο το οποίο μπορούν να χρησιμοποιήσουν για να δημιουργήσουν κάτι νέο. Για πολλούς από τους συμμετέχοντες καλλιτέχνες, η έκθεση στάθηκε αφορμή για να εξερευνήσουν τις ρίζες τους.» σημειώνει μεταξύ άλλων ο επιμελητής της έκθεσης Χριστόφορος Μαρίνος
Έργα ζωγραφικής, χαρακτικής, βίντεο και φωτογραφίες
Στο άκουσμα των λέξεων ρεμπέτικο και εικαστικά, ο νους συχνά πηγαίνει στα σχέδια του Αλέκου Φασιανού για τα βιβλία του Ηλία Πετρόπουλου, στα χαρακτικά του Τάσσου για τα εξώφυλλα δίσκων της Μπέλλου, ή στους χορευτές του ζεϊμπέκικου που ζωγράφιζε με απαράμιλλο ζήλο ο Τσαρούχης. Η έκθεση «Ρεμπέτικο» έρχεται να εμπλουτίσει την εικονολογία που σχετίζεται με το ρεμπέτικο, αλλάζοντας ριζικά την οπτική του πρόσληψη. Αυτή η έκθεση, αποδεικνύει ότι το ρεμπέτικο όχι μόνο ανήκει στο παρόν, αλλά ενδύεται και νέες μορφές.
Από τα διεθνούς απήχησης έργα που δημιούργησαν οι καλλιτέχνες, διακρίνει κανείς συγκλίσεις, ομοιότητες έως και κοινά́ μοτίβα, όπως την «καρέκλα», η οποία εμφανίζεται σε πολλά́ έργα. Στην έκθεση, η ζωγραφική έχει την τιμητική της, ωστόσο περιλαμβάνει και άλλα μέσα έκφρασης, όπως είναι η φωτογραφία, η χαρακτική, το βίντεο, η ηχητική εγκατάσταση, η περφόρμανς και το βιβλίο ως έργο τέχνης.
Η Μπέλλου δίπλα στην Κάλλας στο θέατρο Ολύμπια
Στο φουαγιέ του Θεάτρου Ολύμπια, όπου τα τελευταία χρόνια έχει στηθεί μια έκθεση με φωτογραφίες και προσωπικά αντικείμενα της Μαρίας Κάλλας, θα δούμε δίπλα-δίπλα μια προθήκη με δίσκους και προσωπικά αντικείμενα της Σωτηρίας Μπέλλου. Τα αντικείμενα αυτά ανήκουν στον ΟΠΑΝΔΑ και εκτίθενται μόνιμα στο Πολιτιστικό Κέντρο «Μελίνα». Η χειρονομία είναι απλή, αφού συνίσταται στη μετακίνηση μιας προθήκης από έναν χώρο σε έναν άλλο. Οδηγεί όμως στη συνομιλία δύο μεγάλων προσωπικοτήτων του 20ού αιώνα. Βάζοντας την Μπέλλου δίπλα στην Κάλλας, ζωντανεύει το γνωστό τσιτάτο του Τσαρούχη: «Αγαπώ την Κάλλας και τη Σωτηρία Μπέλλου. Και δεν αισθάνομαι διχασμένος. Ας κοπιάσουν όσοι σκανδαλίζονται γι’ αυτό να καταλάβουν τι μου συμβαίνει.»
Το «Ρεμπέτικο» συνοδεύεται από δίγλωσσο κατάλογο, ο οποίος περιλαμβάνει κείμενα των συμμετεχόντων καλλιτεχνών, προσκεκλημένων συγγραφέων, καθώς και μελετητών του ρεμπέτικου.
Οι συμμετέχοντες καλλιτέχνες: Βαγγέλης Αβραμόπουλος, Σώτος Αλεξίου, Γιάννης Βαρελάς, Φίλιππος Βασιλείου, Αντώνης Βολανάκης, Βασίλης Γεροδήμος, Φοίβη Γιαννίση, Απόλλωνας Γλύκας, Κατερίνα Ζαχαροπούλου, Γιάννης Θεοδωρόπουλος, Ανέστης Ιωάννου, Γιώργος Ιωάννου (1926-2017), Γιώργος Κόντης, Αλέξανδρος Κορογιαννάκης (1906-1966), Πάνος Κουτρουμπούσης (1936-2019), Σταμάτης Λαζάρου (1916-1988), Εσθήρ Λέμη, Ανδρέας Λόλης, Μαρία Λουίζου, Δημήτρης Μεράντζας, Ειρήνη Μπαχλιτζανάκη, Κώστας Μπέζος (1905-1943), Χρόνης Μπότσογλου, Μυρτώ Ξανθοπούλου, Λάμπρος Ορφανός (1916-1995), Άγγελος Παπαδημητρίου, Νίκος Παπαδόπουλος, Ηλίας Παπαηλιάκης, Ρένα Παπασπύρου, Τάσος Παυλόπουλος, Γιώργος Σικελιώτης (1917-1984), Ηλίας Σιψάς, Σπύρος Στάβερης, Άσπα Στασινοπούλου (1935-2017), Τάσσος (1914-1985), Πέτρος Τουλούδης, Νίκος Τρανός, Μαρία Τσάγκαρη, Γιάννης Τσαρούχης(1910-1989), Κώστας Τσώλης, Αλέκος Φασιανός (1935-2022), Πάνος Χαραλάμπους, Κωνσταντίνος Χατζηνικολάου, Μάριος Χατζηπροκοπίου σε συνεργασία με τον Μιχάλη Αλεξανδράτο, Θάλεια Χιώτη, Κώστας Χριστόπουλος, Αλέξανδρος Ψυχούλης, Cacao Rocks, The Callas, Charles Howard (1936-2021)
Πινακοθήκη Δήμου Αθηναίων (κτίριο Μεταξουργείου): Λεωνίδου & Μυλλέρου, Πλ. Αυδή. Πληροφορίες: 210 5202420
Ωράριο: Τρίτη – Σάββατο 11:00 – 19:00, Κυριακή 10:00 – 16:00, Δευτέρα κλειστά
Κέντρο Τεχνών Δήμου Αθηναίων: Βασ. Σοφίας, Πάρκο Ελευθερίας
Πληροφορίες: 210 7232604, 210 7224028, στάση Μετρό: Μέγαρο Μουσικής
Ωράριο λειτουργίας: Τρίτη – Παρασκευή 11:00 – 19:00 Σάββατο – Κυριακή 10:00 – 15:00, Δευτέρα κλειστά.
Ολύμπια, Δημοτικό Μουσικό Θέατρο «Μαρία Κάλλας»:Ακαδημίας 59, Πληροφορίες: 210 3642540
Ωράριο λειτουργίας: Τρίτη – Παρασκευή 11:00 – 19:00 Σάββατο – Κυριακή 10:00 – 15:00 Δευτέρα κλειστά
Η είσοδος για το κοινό είναι ελεύθερη.
Κεντρική φωτογραφία άρθρου: Κώστας Τσώλης, Απαγορεύονται τα σπασίματα, 2016, ακρυλικό σε καμβά, 50x100cm
